عوامل مؤثر بر رشد و تکامل: فشار روانی

بسیاری از اوقات، سرعت زندگی امروزه باعث شتابزدگی کودکان می شود، زیرا آنها را مجبور می کند زودتر از آنکه به راحتی توانایی آن را داشته باشند با جداییها و موقعیتهای پریشان کننده دست به گریبان شوند. کودکان خردسال این نوع شتابزدگی را به منزله طرد خود و دلیلی بر اینکه والدینشان واقعا اهمیتی به آنها نمی دهند تلقی می کنند. واقعا نیز اینکه به نحوی شتابزده هر روز مراقب کودک را تغییر دهیم، انتظار بیش از حد از او داشته باشیم، او را به موفقیتهای تحصیلی مجبور کنیم یا تصمیماتی بگیریم که خارج از توان اوست، نوعی طرد کردن است. این کار، طرد تصوری است که کودک از خود دارد و طرد آن چیزهایی است که قادر است با آنها سازگاری یابد و انجام دهد. شتابزدگی هم بر سلامت عاطفی کودک و هم بر سلامت جسمانی او اثر می گذارد. شتابزدگی مانع بزرگی بر سر راه رشد و تکامل فردی و تا حدی رشد جسمانی کودک نیز می باشد.

برای مثال کودک چهار ساله ای را در نظر بگیرید که پدر و مادرش کار می کنند؛ او را در یک مهد کودک خصوصی ثبت نام کرده اند و چون والدین او صبح زود از خانه خارج می شوند هر روز صبح او را نزد همسایه می گذارند، همسایه کودک را آماده می کند تا کسی که امروز قرار است او را به مهد ببرد بیاید و قبل از ساعت ۹ او را ببرد. در پایان روز تمام این مراحل به صورت معکوس انجام می شود. وقتی کودک به منزل می رسد حدود ده ساعت خارج از خانه بوده و مجبور بوده است با افراد و اماکن مختلفی سازگاری یابد. برای یک کودک چهار ساله این فشاری شدید است و کودک برای تحمل آن باید از تمام ذخیره انرژی خود استفاده کند. پس تعجبی ندارد که در مهد کودک کمی غرغرو و بهانه گیر است و به نظر نمی رسد چندان علاقه ای به بازی با سایر بچه ها داشته باشد. گاهی اوقات یک جا می نشیند و به فضای خالی خیره می شود. واضح است که توان او به نهایت خود رسیده و از بار ناشی از تغییرات زیاد رنج می برد.

همه ما فکر می کنیم که فقط ما بزرگسالان هر روز باید با فشارهای روانی فراوانی دست و پنجه نرم کنیم، ولی در زندگی کودکان نیز فشار های روانی وجود دارد و آنها را می توان اندازه گرفت.

جدول زیر می تواند در اندازه گیری مقدار فشار روانی که کودکتان در یک سال تحمل کرده یا می کند، به شما کمک کند:

نمره فشار روانی

مرگ پدر یا مادر ۱۰۰

طلاق والدین ۷۳

جدایی والدین ۶۵

مسافرتهای شغلی یکی از والدین ۶۳

مرگ عضو نزدیکی از خانواده ۶۳

بیماری یا جراحت کودک ۵۳

ازدواج مجدد یکی از والدین ۵۰

اخراج پدر یا مادر از کار ۴۷

زندگی والدین بدون وجود عشق و علاقه واقعی ۴۵

رفتن مادر به سر کار ۴۵

بیماری یکی از اعضای خانواده ۴۴

باردار شدن مادر ۴۰

مشکلات مدرسه ۳۹

تولد خواهر یا برادر جدید ۳۹

تغییر معلم یا کلاس ۳۹

تغییر وضعیت مالی خانواده ۳۸

صدمه دیدن یا بیماری دوست نزدیک ۳۷

فعالیت فوق برنامه جدید ۳۶

تغییر تعداد دفعات دعوا با خواهر و برادر ۳۵

ترس از خشونت در مدرسه ۳۱

سرقت اموال شخصی ۳۰

تغییر مسئولیتها در خانه ۲۹

رفتن خواهر یا برادر بزرگتر از خانه ۲۹

مشکل با پدربزرگ یا مادربزرگ ۲۹

موفقیت بزرگ ۲۸

نقل مکان به شهری جدید ۲۶

نقل مکان به محل دیگری از شهر ۲۶

دریافت یا از دست دادن حیوان خانگی ۲۵

تغییر عادات شخصی ۲۴

مشکل با معلم ۲۴

تغییر ساعاتی که با پرستار می گذارند ۲۰

نقل مکان به خانه جدید ۲۰

تغییر مدرسه ۲۰

تغییر عادات بازی ۱۹

تعطیلات با خانواده ۱۹

تغییر دوستان ۱۸

رفتن به اردوی تابستانی ۱۷

تغییر عادات خواب ۱۶

بیشتر یا کمتر شدن گردهمای های خانوادگی ۱۵

تغییر عادات غذایی ۱۵

تغییر مقدار تماشای تلویزیون ۱۳

جشن تولد ۱۲

تنبیه به خاطر دروغ گفتن ۱۱

نمره سالانه کمتر از ۱۵۰ در حد میانگین قرار دارد، ولی کودکانی که نمره فشار روانی آنها بین ۱۵۰ و ۳۰۰ است تقریبا به طور قطع علائمی از فشار روانی مثل چسبیدن به پدر و مادر، مشکلات رفتاری، بی خوابی، عدم توانایی در تمرکز، شیطنت در مدرسه و غیره را نشان می دهند. اگر نمره فشار روانی کودک شما بالاتر از ۳۰۰ باشد، به احتمال بسیار قوی با یک ناراحتی جسمانی یا عاطفی شدید دست به گریبان است و نیاز به مشاوره تخصصی دارد.

چگونه می توانید به کودک خود کمک کنید؟

به یاد داشته باشید که بازی کردن کودکان شیوه ای است که طبیعت برای مقابله با فشار روانی برای آنان در نظر گرفته است. به عنوان پدر یا مادر شما می توانید از طریق بازی کردن با کودکتان کیفیت زمانی را که با او می گذرانید، ارتقا دهید. بعلاوه در حین بازی کردن می توانید به آنچه او فکر می کند آگاهی یابید و نکات مهمی را از افکار کودکتان بدست آورید. همچنین می توانید با تهیه اسباب بازیها و بازیچه هایی که بیشترین میدان را برای قوه تخیل کودک فراهم می آورند، به او کمک کنید.

به یاد داشته باشید که کودک شما همواره در حال یادگیری از شماست، به ویژه اعمال و برخوردهای شما. بنابراین اگر توجه خود را روی زمان حال متمرکز کنید و با آن چیزی که در حال حاضر باعث نگرانی کودک شما شده است برخورد کنید، احتمالا کودک شما هم همین کار را درآینده خواهد کرد. اگر شاغل هستید از وقتی که با کودک خود صرف می کنید لذت ببرید و سعی کنید آن را با فکر کردن یا صحبت در باره ساعاتی که در منزل نیستید خراب نکنید و در مورد جدایی بعدی نیز صحبت نکنید. با نگرانی در مورد گذشته و آینده، زمان حال را از دست می دهید و کودکان شما حتی وقتی هم که واقعا با آنها هستید شما را در کنار خود احساس نمی کنند.