از تسریع در ازدواج تا اهمیت رزق حلال در کلام امام رضا (ع)

خداوند در قرآن کریم، سوره روم آیه ۲۱ می فرمایند: «وَمِنْ آیَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُم مِّنْ أَنفُسِکُمْ أَزْوَاجًا لِّتَسْکُنُوا إِلَیْهَا وَجَعَلَ بَیْنَکُم مَّوَدَّهً وَرَحْمَهً إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِّقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ و یکى از آیات او این است که براى شما از خود شما همسرانى خلق کرد تا به سوى آنان میل‌کنید و آرامش‌گیرید و بین شما مودت و رحمت قرار داد و در همین، آیت‌ها هست براى مردمى که تفکر می‌کنند».

تعبیری از پیامبر اسلام(ص) نیز وجود دارد که می‌فرمایند هیچ بنایی در اسلام پایه گذاری نشده که در پیشگاه خداوند محبوبتر و عزیزتر از امر ازدواج باشد. ائمه اطهار(ع) نیز درباره اهمیت به تشکیل خانواده، تسریع در آن و اهمیت به انتخاب مناسب زیاد روایات دارند که به مناسبت میلاد امام هشتم(ع) به گوشه ای از بیانات و روایات مربوط به ازدواج به نقل از ایشان اشاره می‌کنیم.

*اول: اهمیت تشکیل خانواده 

بهانه های زیادی این روزها چه از مذهبی‌ترها و چه غیرمذهبی‌ها درباره تجرد و ازدواج نکردن می شنویم، از مشکلات اقتصادی گرفته تا توجه به ظواهر معنویت و کسب درجات آن که هیچ یک البته دلیل قانع‌کننده ای برای دوری کردن از ازدواج نیست. با خیلی از مذهبی های مجرد که این روزها صحبت می‌کنید، می‌گویند مورد مناسبی برای ازدواج نیست یا اینکه می‌خواهند با خدای خود خلوت کنند و ازدواج نکنند و تشکیل خانواده مزاحم تقویت این مراحل مذهبی می شود!امام رضا(ع) در بیاناتشان خیلی صریح این مسائل را رد می‌کنند و روشن درباره اهمیت ازدواج صحبت دارند.

«حجت الاسلام علی اصلان زاده، پژوهشگر مرکز پاسخگویی به شبهات دینی و کارشناس مذهبی» دراین باره به فارس می‌گوید: «اسلام هیچوقت رشد و معنویت و ترقی انسان را در تجرد نگذاشته، بلکه رشد انسان را از طریق مسائل زمینی و عادی که یکی از آنها همان تشکیل خانواده است، بیان کرده است. بنابراین کسی که در یک خلوت و عزلتی دور از متن جامعه و انسان ها به ذکر و فکر و دعا بپردازد، مورد توجه خداوند قرار نمی‌گیرد.

در بحارالانوار، جلد ۱۰۰ ، صفحه ۲۱ آمده است که از امام رضا(ع) در بحث اهمیت تشکیل خانواده و پرهیز از تجرد و خلوت گزینی مادام‌العمر نقل شده است؛ الأمالی للشیخ الطوسی بِالْإِسْنَادِ إِلَى أَخِی دِعْبِلٍ عَنِ الرِّضَا ع قَالَ: إِنَّ امْرَأَهً سَأَلَتْ أَبَا جَعْفَرٍ ع فَقَالَتْ أَصْلَحَکَ اللَّهُ إِنِّی مُتَبَتِّلَهٌ فَقَالَ لَهَا وَ مَا التَّبَتُّلُ عِنْدَکِ قَالَتْ لَا أُرِیدُ التَّزْوِیجَ أَبَداً قَالَ وَ لِمَ قَالَتْ أَلْتَمِسُ فِی ذَلِکَ الْفَضْلَ فَقَالَ انْصَرِفِی فَلَوْ کَانَ فِی ذَلِکَ فَضْلٌ لَکَانَتْ فَاطِمَهُ ع أَحَقَّ بِهِ مِنْکِ إِنَّهُ لَیْسَ أَحَدٌ یَسْبِقُهَا إِلَى الْفَضْل‏.

امام رضا(ع) این مطلب را از جدشان امام باقر(ع) نقل کردند که روزی خانمی خدمت امام باقر رفتند و بعد از احوال پرسی ، به امام گفتند که «متبتله» هستند، این اصطلاح خاص از ریشه بتل ، کلمه بتول انشقاق پیدا کرده است. ـ ـ ـ«متبتله» یعنی خانمی که نمی‌خواهد ازدواج کند و تمایل دارد که مجرد بماند ـ امام منظور آن زن را پرسیدند، او دو مرتبه تکرار کرد که تصمیم دارد، ازدواج نکند و دنبال کسب فضیلت باشد. امام به او گفتند که ازاین تصمیمش منصرف شود که اگر فضیلت و خیری هم در تجرد بود، حضرت زهرا(ص) شایسته تر از همه بود که ازدواج نکند!

*دوم: تسریع و سرعت بخشیدن به تشکیل خانواده

انسان به طور مطلق در سیر مراحل رشد جسمی، جنسی، شناختی، عاطفی، هیجانی و … خود نیاز به گذراندن دوره های خاص و مراتب مختلف دارد که هر کدام از آنها اگر اتفاقی نیافتد در سیر رشد و پیشرفت او یا تعویق می افتد و یا آن رشد مناسب حاصل نمی‌شود. ازدواج یکی از مراحل رشد انسان از هر لحاظ و از مهمترین نیازهای او محسوب می‌شود که عده ای می‌خواهند آن را انکار کنند ، در حالیکه نمی‌توانند. این روزها نیز شبهات مختلف درباره آن زیاد شده که بر سر زبان‌ها می‌افتد و نوشته‌هایی که در فضاهای مختلف مجازی می‌بینیم.

 ازدواج جزو نیازهای طبیعی انسان است که در یک مرحله خاص و مشخص باید بدان پاسخ داد و جالب اینجاست انسان هایی که در همه چیز خود را با سایر جانداران مقایسه می‌کنند، به ازدواج که می‌رسند،  از نیاز بودن آن غافل می‌شوند و آن را یک امر تشریفاتی دسته چندم که اگر شد، شد و نشد، نشد، می بینند. بنابراین با این وحی به پیامبر(ص) از جانب خداوند مشخص است که تسریع در ازدواج چقدر مهم است و نباید در این امر تأخیری ایجاد شود.

*سوم: معیار مهم انتخاب همسر از نگاه امام رضا(ع)

در زمینه معیارهای مختلف انتخاب همسر هم روانشناسان و هم کارشناسان مذهبی ـ دینی مسائل مختلفی را مطرح می‌کنند از توجه به ظواهر ، خانواده تا معنویات و … که البته براساس یک حدیث از امام رضا(ع) شاید بتوان گفت یکی از مهمترین و اصلی ترین معیارهای ازدواج ، «اخلاق شایسته» است.

در این  حدیث آمده که شخصی برای امام رضا(ع) نامه‌ای می‌نویسد که یکی از بستگانش درخواست ازدواج با دخترش را دارد اما متآسفانه او بداخلاق است. این مرد از حضرت مشورت خواستند که قبول کند یا خیر. امام رضا(ع) هم در جواب می‌گویند که اگر اخلاقش بد است، با او وصلت نکن.

براساس همین حدیث از امام رضا(ع) اخلاق حسنه یکی از معیارهای اصلی ازدواج برای هر زوجی مطرح می شود و دختر و پسرهای جوان بهتر است به این نکته خیلی توجه کنند چرا که سرچشمه بسیاری از اختلافات و خدایی ناکرده طلاق ها از همین بداخلاقی ها در زندگی ناشی می شود.

*چهارم: مدیریت زمان برای اعضای خانواده

نکته دیگر توجه به وقت گذاشتن برای اعضای خانواده است. همسر و فرزندان در منزل باید از سوی مرد خانواده مورد توجه قرار بگیرند و وظیفه مرد تنها نان آوری در خانه نیست ،بلکه توجه کردن و گوش سپردن به آنها، بازی کردن با بچه‌ها و توجه به درس و مشق و مسائل مختلفشان نیز هست.

حجت الاسلام اصلان زاده دراین باره نیز می‌گوید: «در مسند امام رضا(ع) صفحه ۸۴ ، جلد یک و عیون اخبارالرضا از امام نقل شده که پیامبر (ص) وقتی وارد خانه می شدند، وقت خود را به سه قسمت تقسیم می‌کردند. یک قسمت برای خداوند و دعا و نیایش، یک قسمت برای خانواده و قسمت سوم نیز برای خودشان که البته همیشه قسمت سوم را باز بین خود و مردم تقسیم می‌کردند اما هیچگاه از قسمت مربوط به خانواده برای دیگران کم نمی‌کردند، چرا که جزو و ظایف و مشغولیت‌های مهم مرد خانه می‌دانستند که به اعضای خانواده توجه نشان دهد.

بنابراین وقتی پیامبر با همه مشغله و کارهای سنگینی که بر دوششان برای رسالت بود، وارد محیط خانه می‌شدند، به محیط خانه و بچه و همسر توجه می‌کردند، وظیفه سایر مومنین نیز مشخص است.»

دیگر نمی‌توان از یک جوان تازه ازدواج کرده قبول کرد که همسرش مدام گله و شکایت می‌کند که او مدام سرکار است و توجه ای به او نشان نمی‌دهد و یا اینکه وقتی برای گردش و تفریح یا حتی صحبت کردن با هم ندارند! زوجین باید این نکات را  مدنظر قرار بدهند .

*پنجم: تأمین معاش و اقتصاد خانواده 

ریشه بسیاری از رشد ها، فضیلت ها و معنویت ها، رزق حلال و تأمین نیازمندی های اولیه خانواده است و چنین واقع بینی از چشم دین اسلام و ائمه نیز به دور نمانده چرا که دین چشمش را روی نیازمندی های طبیعی انسان نبسته و او را تک بعدی تنها برای عبادت خداوند در نظر نگرفته است.

در کتاب مسند امام رضا(ع) جلد دوم، صفحه ۲۹۹ مطرح شده که امام رضا(ع) می فرمایند، کسی که در پی روزی باشد و خانواده خود را اداره کند، مزدش از مجاهد در راه خدا بیشتر است. این عبارت به همین وضوح مطرح شده و حاصل این زحمت با مجاهدت و جنگ در مسیر خدا قیاس شده است.

*ششم: اعتدال و میانه روی در تأمین معاش

حجت الاسلام اصلان زاده تأکید می‌کند که از امام رضا(ع) در حدیثی نقل شده که فرمودند نسبت به مسائل مالی خود و عائله ات میانه را رعایت کن(کتاب الحدیث روایات تربیتی از مکتب اهل بیت(ع)  گردآوری مرتضی فرید تنکابنی، جلد ۱، صفحه ۲۰۸).

با توجه به اینکه اهمیت اقتصاد خانواده و مبادرت مرد خانه نسبت به آن در شماره قبلی مطرح شد اما درجای دیگری همین مسئله مطرح می‌شود که رعایت اعتدال و میانه روی در تأمین همین مایحتاج زندگی خانواده بسیار مهم است  و اینطور نیست که هر فضیلتی بی حد و مرز باشد. رزق حلال نیز تابع همین است. افراط و تفریط و اسراف نیز باید در امور خانواده مورد توجه قرار بگیرد چرا که مکتب دینی ما تأمین معاش را که از پله های ترقی در دین است به همراه رزق حلال و توجه کردن به افراط و تفریط در نظر گرفته است.»

براساس روایت نقل شده از امام رضا(ع) در کتاب تحف العقول، صفحه ۴۴۶؛ وَ قَالَ ع لَا یَسْتَکْمِلُ عَبْدٌ حَقِیقَهَ الْإِیمَانِ حَتَّى تَکُونَ فِیهِ خِصَالٌ ثَلَاثٌ التَّفَقُّهُ فِی الدِّینِ وَ حُسْنُ التَّقْدِیرِ فِی الْمَعِیشَهِ وَ الصَّبْرُ عَلَى الرَّزَایَا: هیچ بنده ای به کمال واقعی ایمان نمی رسد مگر اینکه سه خصلت در او باشد : دین شناسی عمیق، دوم برنامه ریزی، اندازه گیری و نسبت سنجی درست در زندگی  و سوم صبر کردن بر مصیبت ها و سختی ها . 

نکته دوم این روایت به همان بحث حساب و کتاب داشتن در رزق و سنجیده زندگی کردن توجه کرده است. چرا که بنا به فرموده امام هشتم شیعیان اگر شخصی این نکات را نداشته باشد، هیچوقت حقیقت ایمان را نخواهد چشید و توجه به این سه نکته از سوی امام رضا(ع) حقیقت ایمان است.

بنابراین هم در کسب رزق و روزی حلال باید حواسمان را جمع کنیم. در خرج کردن و هچنین پس انداز کردن بهتر است   افراط و تفریط را کنار بگذاریم و حساب و کتاب داشته باشیم.