باورهای آسیب‌زا در کمین یک چهارم سالمندان
رئیس مرکز تحقیقات سالمندی دانشگاه علوم‌توان بخشی و سلامت‌اجتماعی گفته که بیش از ۲۵ درصد سالمندان دچار اختلالات روحی‌و روانی هستند
در سال‌های اخیر با پیشرفت علم پزشکی و بهداشت، طول عمر و به تبع آن جمعیت سالمندان افزایش یافته است. پیش‌بینی می‌شود در ۴۰ سال آینده آمار افراد بالای ۶۵ سال دو برابر خواهد شد. به تازگی رئیس مرکز تحقیقات سالمندی دانشگاه علوم توان بخشی و سلامت اجتماعی گفته: «در سال‌های گذشته افزایش امید به زندگی در کشور قابل قبول بوده و حتی از میانگین جهانی بیشتر است، به طوری که این امید به زندگی در مردان ۷۴ سال و در زنان ایرانی ۷۶ سال بوده است البته نباید به این افزایش دلخوش کنیم زیرا در زمینه کیفیت زندگی سالمندان شرایط خوبی نداریم و بیش از ۲۵ درصد آن‌ها دچار اختلالات روحی و روانی، حدود ۳۰ درصد مشکلات قلبی و ۹۰ درصد یک بیماری مزمن دارند»(منبع خبر: بیا نی نی). در ادامه، نکاتی در همین باره مطرح خواهد شد.
سوالاتی که در این مطلب پاسخ داده می‌شود
این‌که بیش از ۲۵ درصد سالمندان دچار اختلالات روحی‌و‌روانی هستند، چرا اهمیت دارد؟ چرا باید خانواده‌ها و سیاست‌گذاران حوزه سلامت روان، این زنگ خطر را جدی بگیرند؟ آیا راه گریزی از مشکلات روان شناختی در دوران سالمندی وجود دارد؟ آیا افسردگی، اضطراب یا دیگر اختلالات روانی در دوران سالمندی، یک پدیده طبیعی است و نیازمند رسیدگی و مداخله نیست؟ سالمندان و خانواده‌ها چگونه می‌توانند از خود در برابر آسیب‌های روانی مراقبت کنند؟ در ادامه به این سوالات پاسخ می‌دهیم.
زمینه‌ساز اختلالات‌روانی در سالمندی
سالمندی با چالش‌های خاص جسمی‌و‌روانی همراه است و این چالش‌ها و مشکلات سلامتی هر سال هزینه‌های زیادی بر افراد، خانواده‌ها و سیستم‌های بهداشتی دولت‌ها تحمیل می‌کنند. مشکلات و اختلالات روانی و ذهنی، از شایع‌ترین مسائل دوران سالمندی هستند. اتفاقاتی چون کاهش توانایی‌های بدنی، بیماری‌های جسمی و دردهای مزمن، از دست دادن همسر، تنهایی، تغییر نقش‌های خانوادگی، اجتماعی و حرفه‌ای می‌توانند زمینه‌ساز اختلالات زیادی در سالمندی شوند.
چالش‌های درمان اختلالات روان پزشکی در سالمندی
تشخیص و مداخله در اختلالات روان پزشکی سالمندی با چالش‌هایی همراه است؛ ممکن است علایم این اختلالات در سالمندان با بزرگ سالان جوان متفاوت باشد و حتی متخصصان را به اشتباه بیندازد. این تا حدی به این دلیل است که سالمندان گاهی اوقات شکایاتی را بیان می‌کنند که باعث می‌شود پزشکان علایم معمولی اختلالات روان پزشکی را متوجه نشوند. شکایاتی مانند نگرانی از علایم جسمی، شناختی و حافظه، روابط اجتماعی یا مشکلات اقتصادی، خستگی، اختلال خواب، دردهای مزمن، مشکلات گوارشی، از دست دادن اشتها و … از سوی دیگر اغلب مردم این تصور را دارند که سالمندی یعنی انزوا و از بین رفتن توانایی‌های ذهنی و در نتیجه علایم بیماری‌ها را به عنوان یک پدیده طبیعی در سالمندی تلقی می‌کنند، اما این یک باور غلط است. برای مثال، هرچند سالمندان در توانایی‌هایی چون سرعت پردازش اطلاعات کندتر هستند اما در توانایی‌های دیگر مانند مهارت‌های کلامی و دانش‌اندوخته شده بهتر از جوان‌ترها عمل می‌کنند.
معیارهای سلامت‌ذهنی در سالمندی
با این حال، آهنگ سالمندی و مسائل جسمی-روانی-اجتماعی مربوط به آن در همه یکسان نیست. در مقایسه با گذشته، امروزه سبک‌های زندگی متفاوت و انتخاب‌های متفاوت در زندگی سالمندی وجود دارد. در حالی که بعضی افراد در روندی سالم پیر می‌شوند، مستقل هستند و حس علاقه به انجام کارهای ذهنی و فیزیکی دارند، دیگران سال‌های آخر عمر خود را در وضعیت ضعیف سلامتی و بدون حمایت اجتماعی به سر می‌برند. در سال‌های اخیر متخصصان حوزه سلامت، از تعاریف معمول سلامتی هم فراتر رفتند و معتقدند سلامت‌ذهنی فقط نبود بیماری نیست، بلکه این مفهوم به معنی شناخت توانایی های فردی مقابله با استرس‌های زندگی ، خودمختاری، کمال، کار کردن موثر و ایفای نقش سالم در زندگی اجتماعی است. این دیدگاه، می گوید: بهزیستی روان‌شناختی در سالمندی شامل پذیرش خود، روابط مثبت با دیگران، خودمختاری، تسلط بر محیط، هدفمندی در زندگی و رشد شخصی است.
توصیه‌هایی برای ارتقای کیفیت زندگی در سالمندی
تحقیقات نشان داده‌اند سالمندانی که از لحاظ ذهنی در سلامت کامل به سر می‌برند و زندگی فعالی دارند، از پایین‌ترین نرخ بیماری‌های مزمن برخوردارند. این بدان معناست که بهره‌مندی از سلامت‌روانی می‌تواند از بار هزینه‌های بیماری‌های جسمی که در سالمندی به افراد و دولت‌ها تحمیل می‌شود، بکاهد. بنابراین نه تنها تشخیص و درمان اختلالات‌روان پزشکی در سالمندی یک ضرورت است، بلکه افراد و سیستم بهداشتی باید به دنبال ارتقای سلامت و سبک‌زندگی سالمندان باشند. هدف از سلامت در دوران سالمندی تنها افزایش طول عمر نیست، بلکه توجه به سلامت روانی سالمندان باید همپا با پیشرفت‌های پزشکی باشد تا سالمندان بتوانند به عنوان عضوی از جامعه از زندگی خود رضایت داشته باشند و نقش‌های خاص خود را ایفا کنند. در این زمینه، انجام فعالیت‌های مفرح و مرتب جسمی و ذهنی، معاشرت و حفظ روابط، انجام کارهای داوطلبانه اجتماعی، حفظ استقلال تا جای ممکن، عضویت در کانون‌ها و انجمن‌های ویژه سالمندان، معاینات مرتب پزشکی و روان پزشکی، به ارتقای کیفیت زندگی و کاهش خطر ابتلا به اختلالات روان پزشکی کمک می‌کنند.
نویسنده : دکتر پرستو امیری| متخصص روان‌شناسی سلامت
