خراسان/  آسیب های روانی «کودکان طلاق» باعث می شود برخی از همسران با وجود مشکلات فراوان در زندگی مشترک، ترجیح دهند طلاق نگیرند، زیرا در صورت جدایی آینده تیره ای در انتظار فرزندان شان است. از طرفی والدینی که مجبور به طلاق شده اند، همیشه در پس ذهن خود نگرانی و دغدغه دارند که آینده فرزندشان چه طور خواهد شد و آیا در شرایطی که آن ها طلاق گرفته اند و فرزندان شان برچسب کودکان طلاق دارند می توان به آینده آن ها امیدی داشت؟ قدم اول برای داشتن ارتباطی مناسب با کودکان بعد از طلاق، آگاهی داشتن از نیازهای آن ها در سنین مختلف و برنامه ریزی بر مبنای نیازها و ویژگی هاست. «سپیده دانایی» در گزارشی به این موضوع در چهار گروه سنی پرداخته است که می خوانید:
بدو تولد تا ۳ سالگی
ویژگی ها: مهم ترین نکته در این سن اعتماد کودکان به اطرافیان و دنیای بیرون است. در پایان ۳ سالگی انتظار این است که کودک بتواند خودش را جدا از والدین و مراقبان در نظر بگیرد، از نظر هیجانی تا حدی خودش را بشناسد و از فوران اولیه هیجانات خارج شده باشد، مهارت های کلامی برای برقراری ارتباط بیابد و آموزش دستشویی رفتن در او پایان پذیرفته باشد. در این محدوده سنی بچه ها نیاز دارند بتوانند اتفاقات اطراف خود را پیش بینی کنند.
عوارض طلاق: در صورتی که برنامه روزانه و باثبات بچه ها به شدت به هم بریزد یا طلاق والدین پرتنش باشد می تواند با عوارضی چون بازگشت بچه ها به رفتارهای سنین پایین، مثل خیس کردن خود یا انگشت مکیدن همراه باشد، علاوه بر این می تواند اختلال در خواب و تحریک پذیری در این بچه ها دیده شود. برخی بچه ها ممکن است علائم افسردگی را از خود نشان دهند، به ویژه که بیشتر آن ها توان بیان کردن دقیق احساسات و خواسته های خود را ندارند. اضطراب جدایی که در این گروه سنی به صورت معمول تا حدی دیده می شود در این بچه ها می تواند شکلی اغراق شده به خود بگیرد. در این شرایط اگر والدین که از هم جدا شده اند نیز دچار افسردگی شوند، احتمالاً مراقبت های اولیه از کودکان مختل می شود. باید توجه داشت بچه های این گروه سنی از نظر اختلال در رشد بسیار آسیب پذیر هستند.
نکات قابل توجه:
* تا ۱۸ ماهگی دقت شود برنامه مراقبتی کودک تغییری نکند و فقط یک نفر از او مواظبت کند. ثبات مراقبت در این سن برای ایجاد اعتماد در بچه ها اهمیت بسیاری دارد.
* در زیر یک سالگی، زمانی که کودک با والد دیگری که پیش او زندگی نمی کند، می خواهد سر کند، فقط در حد چند ساعت باشد و برای خواب دوباره نزد همان والد ثابت خود برگردد.
* در محدوده ۱۸ ماهگی تا ۳ سالگی با توجه به افزایش توانایی شناختی کودک و حافظه او، می تواند برای یک شب در هفته نزد والد دیگر برود.
اگر می خواهید فرزند شما آسیب کمتری بعد از طلاق ببیند سعی کنید برنامه هایی که برای او در خانه هر کدام از والدین در نظر دارید کاملا مشابه هم باشد.برنامه هایی مانند زمان خواب ، نوع و میزان تغذیه، تفریح، بازی و سرگرمی، تماشای تلویزیون و… برای این منظور لازم است قبل از آن‌که فرزندان شما با دو برنامه متفاوت درگیر شوند با همسر سابق خود گفت و گو کنید و به جمع بندی کلی برسید.
به یاد داشته باشید اگر فرزندتان نوجوان است حتما باید برنامه ریزی برای حضور در خانه هر کدام از والدین با مشورت او باشد. برخی از بچه‌ها ترجیح می دهند بیشتر در خانه یکی از والدین باشند تا از این طریق راحت تر بتوانند با دوستان خود ارتباط برقرار کنند. البته حواستان باشد برخی از بچه ها موضوع حضور در خانه هر کدام از والدین را به موضوعی برای تحت فشار قرار دادن والد دیگر تبدیل می کنند و از این طریق به دنبال عملی کردن خواسته های خود هستند.
۳ تا ۶ سال(سال های پیش از دبستان)
ویژگی ها: در این سن بچه ها توانایی های شناختی، زبانی و ارتباطی خود را تقویت می کنند. اگر جدایی والدین با درگیری های کمی همراه باشد یا حداقل به کودک منتقل نشود و از سویی ارتباط او با والدین حفظ شود کودک می تواند به مهدکودک برود و رشد منظم و خوبی داشته باشد و اعتماد به نفس و عزت نفس او نیز حفظ شود.
عوارض طلاق: زمانی که بچه ها از اختلافات والدین سر درنمی آورند، مشکل آغاز می شود. تأخیرهای رشدی یا بازگشت به دوره های قبل در زمینه توالت رفتن، خوابیدن یا غذا خوردن می تواند در این شرایط مشاهده شود. افسردگی نیز در این گروه سنی می تواند روی دهد. کابوس های شبانه از دیگر مشکلات بچه ها در این گروه سنی است. آسیب دیدن اعتماد به نفس یا بروز رفتارهای پرخاشگرانه یا اضطرابی نیز ممکن است در بچه ها دیده شود. بچه ها در این سن نگران والدین خود هستند و دوست دارند از آن ها مراقبت کرده و برای خود حفظ کنند.
نکات قابل توجه:
* بچه های بالاتر از ۳ سال می توانند شبی را نزد والد دیگر خود بگذرانند و به مشکلی بر نخورند. البته اگر قرار باشد این تغییرات با فواصل کوتاه و پی درپی روی دهد احتمال بروز مشکل وجود دارد.
* قوانین و نظم در خانه هر کدام از والدین بهتر است مشابه باشد؛ بنابراین حتماً درباره برنامه های تغذیه، خواب، وضعیت پزشکی، دستشویی رفتن، ارتباطات اجتماعی و عاطفی او و دیگر مسائل با همسر سابق خود گفت وگو کنید.
* بچه ها در این سنین خواسته هایی دارند و خودشان هم ممکن است اعمال نظر کنند، نظر آن ها را محترم بشمارید و سعی کنید آن را در برنامه ریزی برای ملاقات با والدین دخالت دهید.
۶ تا ۱۲ سالگی( سال های دبستان)
ویژگی ها: در این سن می توانند انضباط اجتماعی را درک کنند و با قوانین به خوبی کنار بیایند. از سویی ارتباط با همسالان اهمیت بسیاری دارد. مشارکت در کارهای گروهی یکی از موضوعات مهم در این گروه سنی است. طی این دوره بچه ها می توانند احساسات خود را بهتر بشناسند و از نظر شناختی رشد قابل توجهی دارند. آن ها می توانند در حوزه های مختلف ورزشی، هنری، شناختی و… مهارت کسب کنند. زمانی که بتوانند عملکرد خوبی در مدرسه، گروه های بازی و همسالان و خانواده داشته باشند، عزت نفس شان افزایش می یابد.
عوارض طلاق: در سال های ابتدایی دبستان ممکن است، بعد از طلاق، کودک احساس غم و ناراحتی کند و دلش برای دیگر اعضای خانواده تنگ شود. اما در سال های بالاتر احساس خشم یا احساس گناه هم می تواند دیده شود. ممکن است کودک احساس کند در طلاق مقصر است، به ویژه اگر اختلافات مربوط به حضانت او نیز وارد ماجرا شود. این گروه از بچه ها ممکن است علایم گسترده ای نشان دهند؛ از افت درسی بگیرید تا مشکلات ارتباطی با همکلاسی ها و دوستان و از مشکلات خواب تا تغذیه و افسردگی و خشم و… در این سن، بچه ها از اختلافات به شدت آسیب می بینند و اگر یکی از والدین افسرده باشد رفتارهای مراقبتی می تواند در کودک افزایش یابد.
نکات قابل توجه:
* بچه ها در این سن خودشان نظراتی خاص برای حضور در خانه هر کدام از والدین دارند. شاید آن ها بخواهند به صورت مساوی در خانه هر کدام از والدین باشند. اما واقعیت این است که حضور مساوی نه ممکن است و نه می تواند چندان مفید باشد. با توجه به این که وسایل مدرسه بچه ها زیاد است امکان جابه جایی به میزان زیاد وجود ندارد.
* استفاده از بچه ها به عنوان پیام رسان یا جاسوس یکی دیگر از خطراتی است که ممکن است در این دوره روی دهد؛ زیرا بچه ها آن قدر بزرگ هستند که بتوانند پیغام ببرند یا گزارش دهند و البته آن قدر کوچک هستند که نمی توانند در مقابل پدر و مادر نه بگویند؛ اما یادتان باشد این کار می تواند عوارض زیادی برای فرزندتان داشته باشد.
۱۳ تا ۱۷ سالگی (سال های نوجوانی)
ویژگی ها: مهم ترین تغییر در دوران نوجوانی استقلال و خودمختاری نوجوانان است. در این سن نوسانات خلقی، لجبازی یا نبود اطاعت از دستور بزرگ ترها دیده می شود که البته بخشی از آن به هویت یابی نوجوانان بازمی گردد. باورها، تفکرات و اصول اخلاقی بچه ها در این سنین می تواند تغییر کند.
عوارض طلاق: زمانی که طلاق در این دوره روی می دهد، نوجوانان احساسات و هیجانات متفاوتی را تجربه می کنند. خشم، احساس گناه و نگرانی از آینده خود و خانواده از شایع ترین مواردی است که آن ها را مشغول خود می سازد. اگر قرار باشد والدین اختلافات خود را جلوی آن ها بیان کنند، ممکن است نوجوان از هر دو والد دوری کند و بین خود و آن ها فاصله بیندازد. اگر درگیری ها در خانه شدید باشد ممکن است افسردگی، خودکشی، سوء مصرف مواد، افت تحصیلی و رفتارهای پرخاشگرانه در این بچه ها دیده شود.
نکات قابل توجه:
* نوجوانان به دلایل گوناگون ممکن است بخواهند از هر دو والد دوری کنند، در این شرایط به جای فشار آوردن بیشتر، سعی کنید کمی آن ها را درک کنید یا از نزدیکان معتمد یا مشاور بخواهید به فرزندتان کمک کنند تا فاصله او با شما بیشتر از این نشود.
* اگر بیش از یک فرزند در این سن دارید، ممکن است برای برنامه ریزی دچار مشکل شوید. زیرا هر کدام از آن ها اصرار دارند مطابق نظرشان عمل شود. در این شرایط با گفت وگو مسئله را حل کنید تا رابطه شما وارد لجبازی نشود.