شهرهایی برای بچه ها
مفهوم شهر دوستدار کودک به شهری اطلاق می شود که به نیاز های دنیای کودکی مثل هوای پاک، تردد امن، فضای سبز مراکز تفریحی و حتی مشارکت در تصمیم های شهر توجه کند
«این بچه همیشه تو خونه‌است، وزنش رفته بالا، خلقش همیشه تنگه، دوست پیدا کردن بلد نیست، مهارت‌های اجتماعیش ضعیفه، کلی هم کلاس فوق‌برنامه می‌ره اما از در کلاس که پاشو می‌ذاره بیرون، انگار یه موجود فضاییه که ناگهان و بی‌خبر فرستادنش زمین.» این گلایه‌ها را اگر به‌زبان نیاورده باشید، حتما شنیده‌اید. بچه‌ها، محبوس در خانه و بیگانه در شهر، از حقوق شهروندی محروم‌اند و زبانی هم برای اعتراض ندارند. شهر متعلق به بزرگ‌ترهاست که از خیابان‌های بزرگ و پر از خودرو نمی‌ترسند، سروصدا را می‌توانند تحمل کنند، بلدند از خودشان دفاع کنند و مبلمان شهری و پله‌ها و معابر، متناسب با اندازه‌ها و توان بدنی آن‌ها ساخته شده‌اند. به شرایط ذاتا آسیب‌پذیر بچه‌ها اگر موقعیت‌هایی مثل انواع معلولیت و تعلق به طبقات پایین اقتصادی را اضافه کنیم، شهرها از آن‌چه به چشم می‌آیند، آسیب‌زاتر و ترسناک‌تر می‌شوند. سال ۱۹۹۶، یونیسف براساس قطعنامه مصوب در سازمان ملل، اعلام کرد که شهرها باید برای «همه» قابل‌سکونت باشند و تصریح کرد که شاخص نهایی آن، رفاه و آسایش کودکان است. کم‌کم عبارت «شهرهای دوستدار کودک» وارد ادبیات شهرسازی و فعالان حقوق مدنی شد. شهر دوستدار کودک، جایی است که در آن نظرها، نیازها، اولویت‌ها و حقوق کودکان در سیاست‌ها، برنامه‌ها و تصمیم‌های عمومی درنظر گرفته شود. چنین معیاری را چطور می‌شود محقق کرد؟ شهر با داشتن چه ویژگی‌هایی، جای زندگی بچه‌هاست؟ اصلا چنین شهرهایی وجود دارند؟
چرا شهرها باید با بچه‌ها رفیق باشند؟
کودکان در برنامه‌ریزی و طراحی شهری نادیده گرفته می‌شوند. تخمین زده می‌شود که روزانه ۵۰۰ کودک در تصادفات جاده‌ای در سراسر جهان جان خود را از دست می‌دهند. هزاران نفر بر اثر برخورد با وسایل نقلیه دچار جراحت و آسیب‌های روانی می‌شوند که پیامد آن‌ها تا سال‌ها دوام می‌آورد. احساس ناامنی و ناراحتی در فضاهای عمومی، فرصت ورزش کردن را از کودکان دریغ می‌کند؛ ۸۰ درصد کودکان بین ۱۱ تا ۱۷ سال فعالیت بدنی ندارند و ۳۸ میلیون کودک زیر ۵ سال اضافه وزن دارند. در سال‌های اخیر، همه‌گیری ویروس کرونا و محدود شدن معاشرت، کمبود فضاهای باز، ایمن و مناسب کودکان را پیش چشم‌مان آورد و بیشتر از هر وقت دیگری متوجه شدیم که بچه‌ها جایی در شهر ندارند اما شهر دوستدار کودک، به چیزی بیش از پارک و فضای بازی و کوچه‌های امن نیاز دارد؛ حق اظهار‌نظر درباره شهر، حق مشارکت در تصمیم‌گیری برای شهر، حق مشارکت در زندگی اجتماعی، دسترسی به خدمات اساسی (بهداشت، آموزش، سرپناه، آب سالم و دیگر خدمات رفاهی)، داشتن امنیت دربرابر خشونت و استثمار، امکان ملاقات راحت با دوستان و بازی کردن، امکان تردد امن در خیابان‌ها، حق زندگی در محیط پاکیزه و بدون آلودگی، وجود فضای سبز مناسب و در دسترس و به رسمیت شناختن کودکان به‌عنوان شهروندانی که حقوقی برابر با دیگر اعضای جامعه دارند. تا پیش از این، بچه‌ها شهروندانی مستقل و دارای حقوق درنظر گرفته نمی‌شدند اما این تغییر، تنها منفعت کودکان را نشانه نگرفت؛ دیدن از چشم کودکان، شهرها را به مکان‌هایی سبز و پایدار برای زندگی تبدیل می‌کند. تصور کنید فرزندتان را در شهری بزرگ کنید که بتواند به‌آسانی در محدوده خانه دوچرخه‌سواری کند و پیاده به خانه دوستش برود بدون آن‌که احتمال تصادف کردن و آزار دیدنش، نگران‌تان کند. خب طبعا چنین شهری برای زندگی همه اعضای خانواده، جای بهتری است و کودکان هم احساس تعلق بیشتری به شهر دارند و برای بهتر شدنش تلاش می کنند.
شهرهایی که زندگی را برای بچه‌ها آسان کرده‌اند
بیایید چند معیار شهرهای دوستدار کودک را با هم بررسی کنیم و برای هرکدام، مثال بزنیم
از زمان مطرح شدن مفهوم شهرهای دوستدار کودک، خیلی از کشورها همکاری با یونیسف را آغاز کرده‌اند. این سازمان، هر شهری را که معیارهای مشخص‌شده را برآورده کند، طی مدتی معین به‌عنوان شهر دوستدار کودک به‌رسمیت می‌شناسد. ارزیابی‌های یونیسف به‌طور مداوم تکرار می‌شود و درصورت پایداری ملاک‌ها، به‌رسمیت شناختن شهر دوستدار کودک تمدید می‌شود و این زمان، حداکثر تا پنج سال ادامه می‌یابد. بنابراین نمی‌شود در یک زمان به‌طور کلی و قطعی گفت کدام شهرها دوستدار کودک هستند بلکه می‌توان از شهرهایی نام برد که در این مسیر قدم برداشته‌اند. در ادامه چند معیار شهرهای دوستدار کودک را با هم بررسی می‌کنیم و برای هرکدام نمونه‌ای مثال می‌زنیم تا ببینیم حساب کردن کودکان به‌عنوان شهروند، چه نتیجه‌ای درپی دارد.
چه معیاری؟
فضای سبز و مراکز تفریحی
کودکانی که به طبیعت و فضاهای سبز دسترسی دارند، استرس و پرخاشگری کمتری را تجربه می‌کنند، توانایی تمرکز بیشتری دارند، عملکرد تحصیلی‌شان بهبود می‌یابد و احتمال ابتلای‌شان به چاقی کمتر می‌شود. فضاهای سبز محلی به بهبود کیفیت هوای شهر کمک می‌کنند. یک شهر دوستدار کودک، از فضاهای سبز موجود در برابر طرح‌هایی که به‌نفع گسترش شهر و امکانات رفاهی هستند، محافظت می‌کند.
کدام شهرها؟
اورلاندو، آمریکا
اورلاندو واقع در ایالت فلوریدا به فضاهای سبز و باغ‌های گل بسیارش شهرت دارد. پارک‌ها و مراکز تفریحی متنوع، اورلاندو را به یکی از شهرهای مناسب برای کودکان تبدیل کرده‌است. «دیزنی‌ورلد» در نزدیکی این شهر، یکی از بزرگ‌ترین و مجهزترین مراکز بازی جهان است؛ فضایی به‌وسعت ۱۱۰ کیلومتر مربع، دارای چهار شهر بازی، دو پارک آبی، ۲۷ استراحتگاه، ۹ هتل و تعدادی زمین گلف و مرکز خرید. پارک موضوعی «یونیورسال اورلاندو» هم یکی دیگر از فضاهایی است که در این شهر با جزایر ماجراجویی، پارک آبی و
هتل-رستوران‌هایش، طیف گسترده‌ای از سرگرمی را برای بچه‌ها فراهم می‌کند. پایگاه فضایی «کندی» در نزدیکی اورلاندو که محل پرتاب سفینه‌ها و موشک‌های فضایی ناساست، تورهایی برای کودکان ترتیب داده است که می‌توانند از راکت‌های فضایی و دیگر تجهیزات کنجکاوی برانگیز این مرکز دیدن کنند.
روتردام، هلند
روتردام در سال ۲۰۰۶، به عنوان بدترین شهر برای رشد کودکان انتخاب شد و بعد از آن برای بهبود فضاهای عمومی و امن کردن مسیرهای تردد، مبالغ بسیاری هزینه کرد که در واقع نوعی سرمایه‌گذاری محسوب می‌شود. روتردام، یک پارک جنگلی را به زمین بازی طبیعی تبدیل کرد تا کودکان بتوانند از تنوع زیستی طبیعت وحشی لذت ببرند، برای خودشان سرپناه و قایق بسازند و آتش روشن کنند. این پارک حالا سالانه ۳۵ هزار بازدیدکننده دارد. در بعضی مدارس هم حیاط‌ها به میدان‌هایی برای ورزش، بازی‌های تعاملی، باغبانی و… تبدیل شده‌اند.
چه معیاری؟
فضاهای پیاده و دوچرخه‌محور
فضاهای پیاده و دوچرخه‌محور، کودکان را به تحرک و فعالیت بدنی ترغیب می‌کند. دسترسی ایمن و راحت به مکان‌های مهم مانند مدارس، پارک‌ها و فروشگاه‌ها، امکان تردد مستقل را برای کودکان فراهم می‌کند و از حجم ترافیک و آلودگی می‌کاهد. در هند وقتی متوجه شدند که سالانه ۶۰ هزار کودک بر اثر تصادفات جاده‌ای جان خود را ازدست می‌دهند و تعداد زیادی از آن‌ها عابر پیاده هستند، تلاش‌ها برای ایجاد فضاهای پیاده و دوچرخه‌محور آغاز شد و به تبع آن حوادث کاهش چشمگیری پیدا کرد.
کدام شهرها؟
سنگاپور، سنگاپور
اغلب محله‌های سنگاپور با فضاهای بین ساختمانی پر شده‌اند که مملو از فضای سبز و وسایل بازی هستند. مساحت این فضاها به‌قدری وسیع است که بچه‌ها برای رسیدن به مدرسه و رفتن به محله‌های دیگر، نیازی به رد شدن از خیابان ندارند و به همین علت بسیار ایمن هستند. علاوه‌بر این، مجتمع‌های مسکونی در هر طبقه فضاهای مشترکی دارند که امکان برگزاری جشن تولد و مهمانی را به ساکنان می‌دهند. کودکان برای استفاده از این فضاها اولویت دارند و می‌توانند بدون این که محیط خانه را ترک کنند، در این فضاهای مشترک با همسالان‌شان معاشرت داشته باشند. معابر در سنگاپور با درختان بلند احاطه شده‌اند که سایه‌اندازی خوبی برای استراحت و مکث کودکان ایجاد می‌کنند.
آمستردام، هلند
وجود پیاده‌راه‌ها و مسیرهای دوچرخه‌سواری فراوان از ویژگی‌های مهم پایتخت هلند به شمار می‌رود که این شهر را برای کودکان، امن و لذت‌بخش کرده است. تقریبا در همه محله‌ها کتابخانه‌ای پیدا می‌شود که بچه‌ها می‌توانند در آن وقت بگذرانند. زمین‌های بازی و استخرها و موزه‌های متنوع با تور ویژه کودکان، از آمستردام شهری مفرح ساخته است.
چه معیاری؟
هوای پاک
کودکان در برابر آلودگی هوا آسیب‌پذیرتر هستند و هوای ناسالم می‌تواند بر سیستم عصبی آن‌ها تأثیر منفی بگذارد و حتی باعث مرگ زودرس شان شود. کودکان به‌دلیل قدشان ۳۰ درصد بیشتر از بزرگ سالان در معرض کربن ناشی از اگزوز وسایل نقلیه قرار دارند. سازمان بهداشت جهانی گزارش می‌دهد که از هر ۱۰ مرگ‌ومیر ناشی از آلودگی هوا، یک نفر کودک زیر پنج سال است. ممنوعیت یا محدودیت تردد وسایل نقلیه در نزدیکی مدارس و مجتمع‌های مسکونی و تشویق سیستم‌های حمل‌ونقل پاک، می‌تواند از مرگ و بیماری ناشی از آلودگی هوا در کودکان به‌میزان قابل‌توجهی جلوگیری کند.
کدام شهرها؟
کپنهاگ، دانمارک
فضاهای مخصوص کالسکه کودک در اتوبوس و مترو، منوی کودک در رستوران‌ها، موزه‌های ویژه بچه‌ها و تخفیف روی بلیت اماکن دیدنی برای کودکان، نشان می‌دهد که پایتخت دانمارک، روی خوشی به بچه‌ها نشان می‌دهد اما از این‌ها مهم‌تر هوای پاک این شهر است. کپنهاگ که در فهرست شهرهای زیست‌پذیر جهان بالاترین جایگاه را از آن خود کرده، به‌عنوان تمیزترین شهر دنیا هم شناخته شده‌است. لقب پاک‌ترین شهر ازنظر محیط‌زیست و آب‌وهوا، نتیجه سرمایه‌گذاری‌های چندین ساله مسئولان این شهر است تا آن را به جای بهتری برای زندگی کودکان و بزرگ سالان تبدیل کنند.
هلسینکی، فنلاند
فنلاند به سیستم آموزشی اصولی و باکیفیتش معروف است که یکی از اصلی‌ترین معیارهای شهرهای دوستدار کودک یعنی دسترسی به آموزش را تأمین می‌کند. شهر «هلسینکی» در این کشور، علاوه‌بر این فاکتور، در معیار پاکیزگی هم نمره بالایی می‌گیرد. هلسینکی که به عنوان هوشمندترین شهر جهان شناخته می‌شود، موفق شده است که دوچرخه و تراموا را به عنوان اصلی‌ترین وسایل حمل‌ونقل در شهر جا بیندازد البته که زیرساخت‌های لازم را هم فراهم کرده است؛ احداث شبکه‌ای عظیم از پیاده‌راه‌ها و مسیرهای دوچرخه‌سواری و بستن معابر عمومی کم‌عرض و پرتراکم به روی خودروها در ساعاتی از روز.
منابع: childfriendlycities.org، nurseryworld.co.uk، humanium.org، میزان، همشهری‌آنلاین، ایمنا، zoraq.com
