چطور از فرزندان‌مان در برابر آسیب‌های شبکه‌های اجتماعی محافظت کنیم؟
جام جم/ کتاب «مادر و خاطرات پنجاه سال زندگی در ایران» روایت مادری کردن مادر خانم توران میرهادی در ابتدای سال‌های ۱۳۰۰ است. در جایی از داستان، مادر رسالتی برای خود تعریف می‌کند: زنده نگاه داشتن بچه‌ها. در آن سال‌ها و شرایط بهداشتی و اقتصادی یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های والدین، از دست رفتن فرزندان به علت بیماری، گرسنگی و حوادث کوچک و بزرگی مثل خفه‌شدن در حوض یا افتادن از درخت بود. مادر داستان پس از بررسی شرایط برای خود در فهرست اولویت‌های مادرانه‌اش یک اولویت انتخاب می‌کند و مسیری را در رسیدن به آن برای خود و فرزندانش در نظر می‌گیرد. در طول عمر بشر، والدین همواره رسالتی جدی برای محافظت از فرزندان‌شان داشته‌اند. شاید روزهایی برسد که والدین سال ۱۳۹۹(۲۰۲۰) به این فکر کنند که جنگیدن با شیر و پلنگ آسان‌تر از حفظ کردن فرزندان‌شان از هجمه‌هایی است که در این دنیای مدرن آنها را نشانه رفته‌است. ماه‌های اخیر بیش از هر زمانی به دلیل قرنطینه و تعطیلی مدارس و شرایط آنلاین آموزشی، نوجوانان امکان استفاده از اینترنت را داشتند. پیش از این نیز طی تحقیقاتی در سال ۲۰۱۸ در مرکز تحقیقات پیو(Pew Research Center) نتایجی در زمینه میزان استفاده نوجوانان از اینترنت منتشر شد که نشان می‌داد حدود ۴۵ درصد نوجوانان بین ۱۳ تا ۱۷ سال به طورمداوم آنلاین بودند و حدود ۹۷ درصد از یک شبکه اجتماعی استفاده می‌کردند، اما این روزها با ظهور شبکه‌های اجتماعی جدید با کاربران نزدیک به صد درصدی نوجوان در شبکه‌های اجتماعی، والدین با تغییرات و مشکلات هر روزه‌ای مواجه هستند.
هویت
نوجوانی سن شکل‌گیری هویت است، نوجوانان در گام بعدی پس از خانواده، در جامعه دوستان در پی ساختن هویت برای خود هستند، با پیشرفت شبکه‌های اجتماعی و هرچه کمرنگ‌شدن مرزهای جغرافیایی و فرهنگی این جامعه دوستان گسترده‌تر و متنوع‌تر می‌شود، این تنوع و گستردگی دامنه وسیعی از ارزش‌های اخلاقی، قوانین و شرایط را شامل می‌شود و نوجوان با دنیای متنوعی از ارزش‌ها و قوانین مواجه می‌شود. در این شرایط هرچه ارزش‌های اصیل درون خانواده در بستری آرام و سرشار از مهر طی سال‌ها به نوجوان منتقل شده‌باشد، نوجوان در مقابل ارزش‌های خارج از خانواده محکم‌تر و با معیارهایی قوی‌تر ظاهر می‌شود. والدین اگر اصول و قوانین درست و ارزشمند خود را داشته‌باشند و آنها را به صورت واقعی زندگی کنند، می‌توانند مطمئن باشند فرزندشان هم این اصول را به صورت عملی آموزش دیده‌است.
توفان احساسات
در خانواده اگر درباره احساسات اصیلی چون مهر و عشق گفت‌وگو شده باشد، فرزندتان هر احساسی را که در او برانگیخته شود یا شاهد آن باشد، عشق برداشت نمی‌کند. نوجوانی و دوران بلوغ زمان شروع احساسات جنسی و تمایلات نسبت به جنس مخالف است، شرایط آزاد شبکه‌های اجتماعی باعث می‌شود که نوجوانان ساده و بدون مرز باشد، این تمایل و علاقه اجتناب‌ناپذیر است. اما اگر از سمت والدین این پذیرش وجود داشته‌باشد که نوجوان در اصل علاقه به ایجاد رابطه و کشف جنس مخالف دارد، می‌تواند برای این شرایط جدید و پیچیده برنامه‌ریزی کند و در سپری کردن این دوره او راهنمای فرزندش باشد.
مهارت انتخاب
یکی از مهم‌ترین مهارت‌هایی که والدین می‌توانند در فرزند خود پرورش دهند تا در شرایط مواجهه با ارزش‌های خارج از خانواده انتخابی شایسته‌تر داشته‌باشد، آموزش نحوه صحیح تصمیم‌گیری با در نظر گرفتن مزایا و معایب یک تصمیم و بررسی نتایج آن است. تمرینهای تصمیم‌گیری و انتخاب از سنین پایین کودکی و از بررسی تصمیمات کوچک و نتایج آن مانند انتخاب بازی، انتخاب لیوان شیر و بسیاری دیگر از انتخاب‌های کوچک اما تاثیرگذار در درک قدرت تصمیم در کودک شروع می‌شود. در واقع اگر از کودکی، فرزندتان بداند در مسیر زندگی خود همواره با انتخاب و تصمیماتی مواجه است که تبعاتی برایش دارد و خود مسؤول این تبعات است، در مقابل شرایط جدید، پیشنهادهای خارج از خانواده و خطراتی که پیش‌رو دارد، می‌تواند انتخابی شایسته‌تر داشته‌باشد؛ چرا که شما در هر لحظه کنار او نیستید و نمی‌توانید تضمین کنید که همواره مراقب روح و جسم او باشید.
مسؤولیت
راهنمایی نوجوان به سمت استفاده مسؤولانه از شبکه اجتماعی باعث می‌شود به جای استفاده صرف از شبکه اجتماعی برای تفریح، رسالتی نیز برای خود قائل باشد. نوجوانی سن آرمانگرایی است. می‌توانید با فرزندتان در یکی از زمینه‌های محیط‌زیست، خیریه، آموزش، ترویج علم و مذهب فعالیت جدی را آغاز کنید و در او این انگیزه را فعال کنید که دانش و دغدغه خود را با دیگران به اشتراک بگذارد. سن نوجوانی و علاقه به دیده‌شدن را نیز می‌توانید از این طریق در مسیر درستی راهبری کنید.
برنامه‌ریزی
یکی از اصلی‌ترین معضلات شبکه‌های اجتماعی، مختل کردن روند خواب و برنامه غذایی و فعالیت‌های جسمی نوجوانان است که در روحیه و شرایط خاص جسمی آنها در زمان بلوغ تاثیر چشمگیری دارد. در یک توافق دو‌جانبه، برنامه‌ای برای استفاده از اینترنت و شبکه‌های اجتماعی خانواده تنظیم کنید و می‌توانید محلی را در خانه به‌عنوان پارکینگ تبلت و تلفن‌همراه در نظر بگیرید.
قلدری
Bullying یا قلدری یکی از رفتارهای آسیب‌زننده و شایع میان نوجوانان همسن است که ممکن است در شرایط حاد به آسیب‌های روحی شدید و طولانی یا خودکشی در نوجوانان منجر شود. قلدری یا بولی کردن شامل لیست طولانی از تمسخر ظاهر، خانواده، عقاید، شرایط مالی و همچنین توهین، ایجاد شایعات، تجاو‌ز جنسی کلامی و جسمی و فشارهای جامعه همسالان است. اولین قدم برای محافظت از فرزندتان در مقابل قلدری جامعه همسالان این است که فرزند شما بداند آغوش امنی برای پناه آوردن و گفتن از شرایط سخت روحی و جسمی‌اش همواره فراهم است. فرزندتان باید بداند می‌تواند بدون سرزنش و قضاوت شدن از سمت شما از تجربیاتش بگوید و در کنار شما زخم‌هایش را درمان کند. پس از این مرحله و با دیدن امنیت و آرامش، شما می‌توانید در پی احیای روحی و جسمی او باشید و در شرایط مناسب در مسیر همراهی و همدلی با او، راه بهتری را انتخاب کنید.
نوجوانان در فضاهای مجازی که همراه جامعه همسالان خود هستند در بسیاری از موارد تحت‌قلدری‌هایی در مورد ظاهر خود قرار می‌گیرند، اعتماد به نفس نسبت به ظاهر در سنین بلوغ و نوجوانی در پایین‌ترین حد خود قرار دارد و این مدل از تحقیرها باعث می‌شود اعتماد به نفس و عزت‌نفس فرزندتان دچار خدشه شود و ممکن است برای جلب توجه و پرکردن این خلأ وارد رابطه پر خطری شود یا تصمیماتی برای جلب‌توجه دیگران بگیرد؛ مانند کشیدن سیگار یا نمایش‌برهنگی.
ممکن است نوجوان شما در دسته‌ای باشد که در حال قلدری کردن است. این مدل رفتاری نیز برای فرزندتان خطراتی در پی دارد و لزوما نشان از قوی بودن او نیست. در این شرایط درباره ارزش‌های صحیح اخلاقی با او گفت‌وگو کنید. نوجوان خود را از انتشار شایعات، زورگویی یا آسیب رساندن به شهرت شخصی (از طریق آنلاین یا موارد دیگر) منع کنید و تبعات این رفتارها را به همراه او بررسی کنید. در شرایط حساس روحی این دوره، پررنگ کردن و بیان توانمندی‌های فرزندتان، گرامیداشت آنها و همچنین ابراز محبت به نوجوان نه فقط در زمان‌های خاص، بلکه در شرایط متفاوت ظاهری و زمانی می‌تواند قلب و روح او را مالامال از عشق و اعتماد کند.
